ترمذی و ابن‌ماجه از ابوهریره روایت کرده‌اند که رسول خدا فرموده است: 

"إِذَا كَانَ أَوَّلُ لَيْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ صُفِّدَتْ الشَّيَاطِينُ وَمَرَدَةُ الْجِنِّ ، وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ النَّارِ فَلَمْ يُفْتَحْ مِنْهَا بَابٌ ، وَفُتِّحَتْ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ فَلَمْ يُغْلَقْ مِنْهَا بَابٌ ، وَيُنَادِي مُنَادٍ يَا بَاغِيَ الْخَيْرِ أَقْبِلْ وَيَا بَاغِيَ الشَّرِّ أَقْصِرْ ، وَلِلَّهِ عُتَقَاءُ مِنْ النَّارِ وَذَلكَ كُلُّ لَيْلَةٍ".[سنن ترمذی و ابن ماجه]

وقتی شب اول رمضان فرا رسد شیاطین و جنیان سرکش به بند کشیده می‌شوند، درهای جهنم بسته می‌شود و هیچ دری باز نمی‌ماند. درهای بهشت گشوده می‌شوند و هیچ دری بسته نمی‌ماند. ندایی به گوش می‌رسد: ای جویای نیکی به پیش آی و ای جویای شر و بدی کوتاه بیا. خداوند در هر شب از رمضان بندگانی را از آتش آزاد می‌کند. امام احمد در مسند خود تصریح کرده است که این ندا دهنده یکی از فرشتگان الهی است و تا پایان رمضان هر شب آن را تکرار می‌کند. رسول خدا فرموده است:

"وَيُنَادِي فِيهِ مَلَكٌ يَا بَاغِيَ الْخَيْرِ أَبْشِرْ يَا بَاغِيَ الشَّرِّ أَقْصِرْ حَتَّى يَنْقَضِيَ رَمَضَانُ" [امام احمد]

 فرشته‌ای ندا می‌دهد که ای جویای خیر به پیش آی و ای جویای شر کوتاه بیا تا این که رمضان به پایان برسد. اگر چه اهل ایمان این ندا را نمی‌شوند اما نسبت به آن یقین دارند زیرا خبر از جانب رسول اکرم است که هیچ گاه از روی هوا و هوس سخن نمی‌گوید و آنچه بر زبان می‌آورد وحی است.

بیایید در شب‌های رمضان این ندای مبارک را احساس کنیم و آن را در زندگی خود پیاده کنیم؛ در حرکات و رفتار خود بیندیشیم و ببینیم ما را به چه عنوانی صدا می‌کنند؟ اینجا دو ندا به گوش می‌رسد و هر کدام گروه خاصی از مردم را در نظر دارند: ای جویای نیکی و ای جویای بدی. این نشان می‌دهد که دل‌های مردم دو نوع است: دلی که به دنبال خیر است و آن را می‌جوید و دلی که به دنبال شر است و در طلب آن می‌رود. این دو با هم برابر نیستند؛ دلی که صالح و پاک است و به دنبال خیر نیکی است مانند دلی نیست که شرور است و از هر دری دنبال شر می‌گردد.

کسی که قلبش جویای خیر است باید این ماه پر خیر و برکت را غنیمت شمارد؛ به سوی خدا روی آورد بر عباداتش بیفزاید و در سنت‌ها و مستحبات کوتاهی نکند. در حدیث قدسی آمده است که خداوند متعال می‌فرماید: 

"وَمَا تَقَرَّبَ إِلَيَّ عَبْدِي بِشَيْءٍ أَحَبَّ إِلَيَّ مِمَّا افْتَرَضْتُ عَلَيْهِ وَمَا يَزَالُ عَبْدِي يَتَقَرَّبُ إِلَيَّ بِالنَّوَافِلِ حَتَّى أُحِبَّهُ فَإِذَا أَحْبَبْتُهُ كُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِي يَسْمَعُ بِهِ وَبَصَرَهُ الَّذِي يُبْصِرُ بِهِ وَيَدَهُ الَّتِي يَبْطِشُ بِهَا وَرِجْلَهُ الَّتِي يَمْشِي بِهَا وَإِنْ سَأَلَنِي لَأُعْطِيَنَّهُ وَلَئِنْ اسْتَعَاذَنِي لَأُعِيذَنَّهُ". [بخاری]

محبوب‌ترین چیزی که بنده‌ام با آن به من نزدیک می‌شود فرایض است. بنده‌ام همواره با نوافل به من نزدیک می‌شود تا این که او را دوست می‌دارم هر گاه او را دوست داشتم به گوش او تبدیل می‌شوم و با آن می‌شنود؛ به چشمش تبدیل می‌شوم و با آن می‌بیند؛ به دستش تبدیل می‌شوم و با آن می‌گیرد و به پایش تبدیل می‌شوم و با آن راه می‌رود. اگر چیزی از من بخواهد به او خواهم بخشید و اگر به من پناه آورد پناهش خواهم داد. 

از این رو جویای نیکی نخست در ادای فرایض می‌کوشد و بیشترین هم و غمش را به آن اختصاص می‌دهد و در انجام هر چه صحیح‌تر و دقیق‌تر آن تلاش بیشتری می‌کند سپس به مستحبات و سنن می‌پردازد.

شکی نیست این ندای بزرگی که در هر شب رمضان تکرار می‌شود مشوق مهمی برای اهل همت است؛ نیکوکاران را ندا می‌دهد و عزم‌شان را برای سبقت در انجام اعمال خیر برمی‌انگیزد خواه آن عمل خیر شخصی باشد مانند ادای نمازها و روزه‌ها و دیگر واجباتی که آنها را به نحو احسن انجام می‌دهد و نوافل و سنن و دوری از محرمات و امور مکروه که از دیگران سبقت می‌گیرد یا این که مربوط به دیگری باشد مانند بذل نصیحت و نیکی به والدین و صله‌ی رحم و نیکی به همسایگان و انفاق در راه خدا و دست‌گیری از نیازمندان و...

رهنمود پیامبر اسلام در این باب بهترین و کامل‌ترین است؛ ابن قیم رحمه الله در تبیین رهنمودهای پیامبر اسلام پیرامون صدقه و نیکی به مردم می‌گوید: رسول خدا بیش از همه‌ی مردم اهل صدقه بود و هر چه در دست داشت می‌بخشید؛ از چیزی که خدا به او عطا کرده بود فزونی نمی‌خواست و آن را ناچیز نمی‌پنداشت؛ کم و بیش را می‌بخشید؛ بخشش او مانند کسی بود که هیچ گاه از فقر نمی‌ترسد و با علاقه می‌بخشید. علاقه‌ی او به دادن بیش از علاقه‌ی شخص به گرفتن بود. دستش همانند نسیم بخشنده بود هر گاه نیازمندی می‌یافت او را بر خود ترجیح می‌داد گاهی با غذا گاهی با لباس. بخشش او انواع گوناگون داشت گاهی هبه می‌کرد و گاهی صدقه و گاهی هم هدیه می‌داد. گاهی چیزی را می‌خرید سپس آن را به همراه پولش به فروشنده می‌بخشید همانند شتر جابر. گاهی چیزی را قرض می‌کرد و در مقابل بیشتر و بهتر از آن را پس می‌داد. چیزی را می‌خرید و پولی بیش از نرخ آن را می‌پرداخت. هدیه را می‌پذیرفت و با چیزی بهتر از آن یا چند برابر آن جبرانش می‌کرد. تا جایی که برایش ممکن بود به صدقه و احساس تنوع می‌بخشید؛ از آنچه در اختیار داشت می‌بخشید یا کس دیگری را تشویق و برایش دعا می‌کرد. اگر بخیلی او را می‌دید حالتش او را به بذل و بخشش سوق می‌داد. هر کس که با او همراه می‌شد و دستان بازش را می‌دید خود اهل بخشش و کرم می‌شد. آیین او به بخشش و صدقه و نیکی فرا می‌خواند به همین خاطر دل‌گشاترین و پاک‌دل‌ترین مردم بود زیرا صدقه و نیکی تأثیر فراوانی در دل‌گشایی دارد.

از جمله شواهد این امر روایتی که بخاری و مسلم از ابن عباس نقل کرده‌اند که فرمود: 

"كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَجْوَدَ النَّاسِ ، وَكَانَ أَجْوَدُ مَا يَكُونُ فِي رَمَضَانَ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ ، وَكَانَ يَلْقَاهُ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ فَيُدَارِسُهُ الْقُرْآنَ ، فَلَرَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَجْوَدُ بِالْخَيْرِ مِنْ الرِّيحِ الْمُرْسَلَةِ". [بخاری و مسلم] 

رسول خدا بخشنده‌ترین مردم بود به ویژه در رمضان و زمانی که جبرئیل با او ملاقات می‌کرد. هر شب رمضان جبرئیل پیش او می‌آمد و قرآن را با مدارسه می‌کرد. رسول خدا از نسیم روان بخشند‌ه‌تر بود.

از جمله باب‌های خیری که رسول خدا سفارش کرده است افطاری دادن به روزه‌دار و آماده‌سازی رزمندگان در راه خداست و فرموده است: 

"مَنْ فَطَّرَ صَائِمًا أَوْ جَهَّزَ غَازِيًا فَلَهُ مِثْلُ أَجْرِهِ". [سنن بیهقی] 

هر کس روزه‌دای را افطاری دهد و مبارزی را تجهیز کند همانند پاداش آنان نصیبش خواهد شد.

عمره‌ی رمضان را تشویق می‌کرد و امام بخاری از جابر روایت کرده است که رسول خدا فرمود: "عُمْرَةً فِي رَمَضَانَ تَقْضِي حَجَّةً معي" عمره‌ی رمضان همانند حجی است که همراه من انجام شود. ابن ماجه نیز از جابر روایت کرده است که فرمود: عمره‌ی رمضان برابر با یک حج است.

ثواب این ماه بزرگ و درهای خیر در آن گسترده است و هر کس باید در بخشی از آن سهیم باشد. خداوند متعال می‌فرماید: "فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ" [بقره:148] در نیکی‌ها از هم پیشی گیرید. اگر کسی چنین کند باید نیتش را برای خدا پاک کند و از او امید پاداش داشته باشد و تا آنجا که بتواند باید در این راه استوار باشد. برای پیروی از پیامبر اسلام بکوشد و در هر کاری موافق با رهنمود‌های او حرکت کند و در انجام نیکی‌ها و سبقت در طاعات و حسنات تنها از خدا کمک بخواهد. از جمله دعاهای مهم و سودمندی که پیامبر اسلام به یارانش آموخته است دعایی است که ابن ماجه از حضرت عایشه روایت کرده است: 

"أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَّمَهَا هَذَا الدُّعَاءَ : اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ مِنْ الْخَيْرِ كُلِّهِ ؛ عَاجِلِهِ وَآجِلِهِ ، مَا عَلِمْتُ مِنْهُ وَمَا لَمْ أَعْلَمْ ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ الشَّرِّ كُلِّهِ ؛ عَاجِلِهِ وَآجِلِهِ مَا عَلِمْتُ مِنْهُ وَمَا لَمْ أَعْلَمْ ، اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ مِنْ خَيْرِ مَا سَأَلَكَ عَبْدُكَ وَنَبِيُّكَ ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ مَا عَاذَ بِهِ عَبْدُكَ وَنَبِيُّكَ ، اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الْجَنَّةَ وَمَا قَرَّبَ إِلَيْهَا مِنْ قَوْلٍ أَوْ عَمَلٍ ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ النَّارِ وَمَا قَرَّبَ إِلَيْهَا مِنْ قَوْلٍ أَوْ عَمَلٍ ، وَأَسْأَلُكَ أَنْ تَجْعَلَ كُلَّ قَضَاءٍ قَضَيْتَهُ لِي خَيْرًا".[سنن ابن ماجه]

رسول این دعا را به عایشه آموخته بود: خداوندا من کامل خیر را از تو می‌خواهم خیر حال و خیر آینده؛ خیری که از آن آگاهم و خیری که چیزی از آن نمی‌دانم. از جمله‌ی شر به تو پناه می‌برم شر حال و شر آینده؛ شری که از آن آگاهم و شری که چیزی از آن نمی‌دانم. خداوندا از خیری می‌خواهم که بنده‌ات و پیامبرت از تو خواسته است و از شری به تو پناه می‌برم که بنده‌ات و پیامبرت به تو پناه برده است. خداوندا از تو بهشت را خواستارم و هر سخن و عملی که مرا به آن نزدیک کند و از آتش به تو پناه می‌برم و از هر سخن و عملی که مرا به آن نزدیک کند. خدایا از تو می‌خواهم هر سرنوشتی که برایم رقم زده‌ای آن خیر قرار دهی.

خداوندا همه‌ی ما را در انجام خیرات و بهرمندی از حسنات و ارتقای درجات یاری فرما.